Hans Devriendt uit Kortemark (West-Vlaanderen) bracht begin mei enkele dagen door op een camping in Lanaken. In de nachtvlinderval die hij opzette, trof hij op 1 mei een opvallende spikkelspanner aan: een vierkantspikkelspanner. Die soort dankt zijn naam aan het zwarte vierkante vlekje dat duidelijk getekende exemplaren hebben. De vierkantspikkelspanner lijkt verder goed op de gewone spikkelspanner, maar heeft o.a. een donkerder achterlijf.
De waarneming in Lanaken is opmerkelijk, want die soort heeft wel populaties in Wallonië, maar wordt zelden als zwerver buiten zijn leefgebied gezien. Nog opmerkelijker: ongeveer gelijktijdig (!) kon Laurent Louwies uit Zutendaal (in vogelvlucht op 3 km van de camping in Lanaken) ook een vierkantspikkelspanner fotograferen aan de nachtvlinderval in zijn tuin. Toen Hans tijdens de daaropvolgende nachten nog eens drie exemplaren kon noteren aan de Lanakense camping, werd duidelijk dat dit geen toevalstreffers waren, maar het een lokale populatie betrof.
Deze populatie lijkt zich hier recent te hebben gevestigd. In de regio wordt namelijk al jaren aan nachtvlinderonderzoek gedaan: Laurent startte in 2020 met nachtvlinderinventarisaties in zijn tuin, en daarnaast zijn er verspreid in de regio nog diverse nachtvlinderaars actief. De regio rond Zutendaal was zelfs al in de eerste helft van de twintigste eeuw een veel bezochte locatie voor nachtvlinderliefhebbers. Het zou bizar zijn dat die soort al die decennia over het hoofd gezien is.
In de twintigste eeuw is de vierkantspikkelspanner enkele malen uit Vlaanderen gemeld. Voor 1950 zijn er twee onbevestigde waarnemingen in de provincie Antwerpen en in 1980 zou er ééntje in Halle gezien zijn. Ook toen zaten de Belgische populaties ten zuiden van Samber en Maas.
Dat is onduidelijk. Het is geen zuidelijke soort die noordwaarts uitbreidt. Er bevindt zich bijv. al heel lang een bolwerk op de Veluwe. In Europa loopt het verspreidingsgebied van de soort van Frankrijk tot Rusland, en noordwaarts tot het zuiden van Zweden en Finland. In West-Europa is het areaal dus gefragmenteerd: in Vlaanderen kwam de vierkantspikkelspanner eigenlijk nooit voor, ook in Nederland is het een lokale soort die vooral in het noorden en oosten van het land zit. In het Verenigd Koninkrijk komt deze nachtvlinder verspreid voor in Zuid-Engeland en Wales, maar ontbreekt hij in de bosachtige gebieden in Centraal- en Oost-Engeland. Het gefragmenteerde verspreidingspatroon in West-Europa is niet eenvoudig te verklaren. De vierkantspikkelspanner is niet aan een specifiek habitattype gebonden: hij leeft in loof- en gemengde bossen. De rupsen voeden zich met bladeren van loofbomen, waaronder wilg, berk en wilde lijsterbes. Ook blauwe bosbes wordt als waardplant gebruikt. Dat type leefgebied en de waardplanten komen in de oostelijke helft van Vlaanderen verspreid voor.
Doen de populaties in Wallonië en Nederland het goed en kon de spanner daarom uitbreiden? Dat is best mogelijk. Het is alleszins opvallend dat eind april nog een populatie werd ontdekt in de Loonse en Drunense duinen ten noorden van Tilburg, ook veraf van het Veluwse bolwerk.
Nachtvlindergemeenschappen blijven in beweging. Zelfs al je denkt: nu weten we wel ongeveer welke soorten hier voorkomen, dan gebeurt er toch nog zo’n ontdekking. Daardoor gaat nachtvlinderstudie nooit vervelen. En zelfs vanop een camping kan je bijzondere ontdekkingen doen!
Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief