Resultaten Watermonsters: "Kleine minderheid vervuilt helft van onze beken"

Met 5.034 waren ze, de burgeronderzoekers die tussen 26 april en 4 mei 2025 een waterstaal namen uit een kanaal, rivier, gracht of beek in de buurt. Met die stalen werd de aanwezigheid van de E. colibacterie in onze waterlopen gemeten. Vervuiling vanuit landbouw en industrie werd dus niet onder de loep genomen. De stalen leverden 5.772 bruikbare metingen op, uitgevoerd in 1.893 verschillende waterlopen, in elke Vlaamse en Brusselse gemeente. Natuurpunt-vrijwilligers namen telkens vijf stalen in zo’n 300 van de door hen beheerde natuurgebieden.

Bitterzoete resultaten

43,3 procent van onze waterlopen zijn schoon genoeg om in te zwemmen, aldus de resultaten. Vooral in grote waterlopen (bevaarbare) en in de steden is er dus veel potentieel om zwemmen in open water toe te laten. Tegelijkertijd staat tegenover die hoopvolle resultaten een zorgwekkende realiteit: in 42 procent van de geteste waterlopen is de kwaliteit slecht. En in nog eens 11,5 procent is de waterkwaliteit wel aanvaardbaar voor wie gezond is, maar wordt het ouderen, kinderen en mensen met een zwakke immuniteit afgeraden om erin te zwemmen. Het blijken vaak kleine waterlopen te zijn. Neem die twee cijfers samen, en in meer dan de helft van onze waterlopen is de waterkwaliteit niet goed genoeg om iedereen veilig te laten zwemmen. De boosdoeners zijn de huishoudens die nog niet zijn aangesloten op het rioleringsnetwerk en dus nog steeds hun afvalwater ongezuiverd lozen.12 à 13 procent van de huizen, grofweg zo’n 290.000 huizen, is niet aangesloten op het rioleringsnet of hebben zelf geen individuele zuiveringsinstallatie. Die kleine minderheid is dus verantwoordelijk voor slechte resultaten in bijna de helft van de gevallen (42.3%). Het constante gedruppel en de continue stroom aan ongezuiverd water uit de buizen die je overal in Vlaanderen ziet uitkomen in grachten en beken, zet een onevenredig hoge druk op onze wateren en natuur. Dat is een van de revelerende conclusies uit Watermonsters.

Ruimtelijke wanorde

Dat de meetperiode in een historisch droge periode viel, stelde de resultaten op scherp. Hevige regenval veroorzaakt extra vervuiling via overstorten, omdat de rioleringen het overtollige water dan rechtstreeks lozen om overstromingen te voorkomen. Aangezien het niet heeft geregend, kunnen de huishoudens zowat de enige bron zijn geweest voor de vervuiling die er gemeten is. En dus leidden de vele stalen van Watermonsters tot een onthullende nulmeting van de continue, rechtstreekse, ongezuiverde lozingen van afvalwater in onze waterlopen door huishoudens. "Door onze ruimtelijke versplintering hebben we deze splinterbom met slechte resultaten", aldus trekker van de campagne Waterland vzw in eerdere communicatie. Die slechte ruimtelijke ordening maakt het in Vlaanderen duur en complex om elk huis op het rioleringsnetwerk aangesloten te krijgen.

Geen afvoerputje

Deze resultaten zijn ook slecht nieuws voor onze natuur. Natuurpuntvrijwilligers namen telkens vijf stalen in zo’n 300 natuurgebieden, waarbij we voor heel Vlaanderen een mooi beeld kregen van de E. coli-vervuiling in en rondom de door ons beheerde natuurgebieden. Ook daar dezelfde trend: in ‘de haarvaten’, de kleinere waterlopen, grachten en beekjes, komt er nog veel te veel huishoudelijk afvalwater terecht. Bovenop de vervuiling vanuit landbouw en industriële lozingen. Vervuild (oppervlakte)water is niet alleen een ramp voor de watergebonden natuur maar via overstromingen en grondwater vervuilt ook de natuur op het land. 

Lichtpuntje is dan weer dat de resultaten van watermonsters ons leren dat vervuild water dat door natuurgebieden loopt, erna vaak properder is. Dat kan wijzen op het ‘reinigende vermogen’ van gezonde natuurgebieden. Belangrijke kanttekening is uiteraard dat we onze natuurgebieden niet als afvoerputje moeten gaan beschouwen. Integendeel: deze resultaten zouden net moeten leiden tot prioriteit geven aan die vervuilingspunten met de meeste negatieve effecten op kwetsbare natuur en -waterlichamen.