Naar buiten - Fietsen in Grenspark Groot Saeftinghe

Eens goed uitwaaien deze winter? Op de grens tussen België en Nederland vind je Grenspark Groot Saeftinghe, een uitgestrekt natuurgebied dat zee en vasteland verbindt via de Schelde. Het leven volgt hier nog het ritme van de getijden, terwijl op de achtergrond de industriële bedrijvigheid van de Antwerpse  haven en de kerncentrale van Doel hoogtij viert. Vanop de fiets schipperen we tussen koeltorens en koereigers: een landschap vol contrasten. Uit Natuur. 2024-4 Winter

Schattenjacht aan de Schelde

Als eerste op de planning: een bijzonder stukje erfgoed. Een authentieke polderschuur, deur wijd open, tafel gedekt, koelkast gevuld. Ik zie een bizarre verzameling voorwerpen die zich uitstrekt van de vloer tot stoelen ondersteboven aan het plafond. Achter me verschijnt Benjamin Vergauwen in de deuropening, de bezieler van dit intrigerende pand: het PolderMAS.

Pas 5 jaar was Benjamin toen hij zijn eerste fossielen vond in het slijk van de Schelde, vlak bij zijn geboortedorp Burcht. Ze vormden de fundamenten van de verzameling van zijn leven, die nog steeds groeiende is. “Ik ben opgegroeid aan de Burchtse Weel. We woonden er op een appartement, maar gingen elke avond wandelen. Ik ging bij laagwater aan scheldebochten fossielen zoeken en vond er zelfs voorwerpen uit de prehistorie. Bij de graafwerken voor de Kennedytunnel in de jaren 60 was veel materiaal naar boven gekomen uit een vroegere, ondiepe oceaan: een schatkamer voor een kind als ik.”

Heden rijk, morgen slijk

Het is Katrien die me de rest van de dag op sleeptouw zal nemen door Grenspark Groot Saeftinghe. De twee vormen een complementair duo: Benjamin bekommert zich over erfgoed en cultuur, Katrien bekommert zich als gids en beschermer over fauna en flora. Gewapend met mijn elektrische fiets en haar mountainbike gaan we de strijd aan met de wind, die het vandaag gemunt heeft op de dijken. Alleen aan onze eerste tussenstop, de Radartoren van Ouden Doel, staat nog iemand dapper vogels te spotten.
De Radartoren is 8 meter hoog en vanaf de uitkijkpost op de eerste verdieping heb je een prachtig zicht van 360 graden over de haven, de Schelde en de polders. Het is eb, dus we kijken uit op een zee van schorren en slikken die samen de Hedwigepolder, Prosperpolder en het Verdronken Land van Saeftinghe vormen. In de verte lijkt het alsof een containerschip door de modder recht op ons af vaart. “Het Verdronken Land van Saeftinghe is zo’n bekend landschap omdat het echt tot de verbeelding spreekt”, legt Katrien uit. “Je kan erin, maar alleen met een gids en de excursies zijn beperkt. Het is een soort oerwoud van slijk en je voelt de hele tijd de druk van het water. Dat wacht niet en kan hoger komen dan je denkt. Daar gaat je hart van bonzen.”
Het Verdronken Land vormt samen met de Hedwigepolder, de Prosperpolder en enkele compensatiegebieden een aaneengesloten natuurgebied van 4.500 hectare: het grootste getijdengebied van West-Europa. Saeftinghe verdween al in de 16de eeuw definitief onder water, terwijl de Hedwige- en Prosperpolders pas in 2022 terug werden gegeven aan de zee. Dat gebeurde om de natuurlijke loop van de Schelde te herstellen, maar ook om vloedgolven af te remmen bij stormvloed. Naar verwachting zou de natuur 50 jaar nodig hebben om zich te ontwikkelen, maar de resultaten zijn nu al zichtbaar.

“Het is eb, we kijken uit op een eindeloze zee van schorren en slikken. In de verte lijkt het alsof een containerschip door de modder recht op ons af vaart.”

Als de vos de passie preekt

Katrien staat voor Natuurpunt Waasland Kern Haven ook in voor de vogelmonitoring. Ze rijdt me bijna de gracht in wanneer plots een ijsvogel onze route kruist en wijst me op de slechtvalken die broeden op de koeltorens van de kerncentrale. We fietsen langs Doelpolder Noord, die bestaat uit 71 hectare weidevogelgebied en 36 hectare kreek. “Weidevogels die niet meer op de akkers van de boeren zitten, broeden nu hier. Tot 2010 zagen we stijgende broedaantallen, maar die gingen plots drastisch achteruit. De oorzaak: de vos. Na lang beraad werd het gebied in 2018 omrasterd met vossendraad en zien we de aantallen gelukkig weer stijgen. De wulp, de grutto, de tureluur en zelfs de lepelaar zijn terug. En daar naast die koe zie je een koereigertje staan.”

“We tellen ook de zwaluwen in de dorpen rond de haven”, gaat Katrien verder. Vroeger woonde in Doel een grote kolonie. Maar omdat de staat van de gebouwen sinds de onteigening zo verslechterde, verlieten de zwaluwen hun nesten. Gelukkig zijn ze ondertussen terecht. Iemand die voor de kerncentrale werkt, heeft daar 55 nesten ontdekt: exact het aantal zwaluwen dat verdwenen was.”

Het verhaal van de zwaluwen illustreert mooi hoe industrie en natuur hier hand in hand gaan, hoe bizar dat ook mag klinken. Hoewel vogels hun nesten kunnen verplaatsen, is dat voor mensen minder evident. ‘Den Doel’ bijvoorbeeld was een prachtig, authentiek polderdorp dat 60 jaar lang heen en weer werd geslingerd tussen wanhoop en toekomst. Het tij is ondertussen gelukkig gekeerd: Doel blijft en wordt opnieuw bewoonbaar gemaakt. Het blijkt een bijzonder populaire bestemming voor dagjesmensen, getuige de lange rij aan het ijskraam voor De Molen.

Thuishaven

We rijden dijken op en af. Langs de statige Koningsdijk, die balanceert op de grens tussen België en Nederland. Hij heeft zijn naam niet gestolen, omzoomd met majestueuze bomenrijen. Langs Café Het Verdronken Land in Emmadorp, waar nostalgie uit de tap komt en barvrouwen Gina en Sophie meezingen met Radio Minerva. Langs Prosper, het dorp met het beschermde dorpsgezicht. Aan het eind van de warm verlichte dreef staat een indrukwekkende kerk die buiten proportie groot lijkt. Met in haar schaduw Café Den Angeluus, dat je kan kennen uit Den elfde van den elfde.
Mijn persoonlijke hoogtepunt?
Wanneer we boven op een van de dijken uitkijken over het Hedwige-Prosperproject en het Verdronken Land van Saeftinghe, waar het water ondertussen binnengelopen is. Het is hoogtij, schemerduister. Achter de Panoramaheuvel zien we de lichtjes van de Schelde. Het lijkt wel kermis in de haven.