De boommarter: een nieuw roofdier in de Damvallei

In de voorzomer van 2023 werd met behulp van cameravallen de aanwezigheid van een boommarter vastgesteld in de Damvallei. Voor zover wij weten is dit de eerste waarneming van deze soort in de regio.

Tekst: Pieterjan Dhont, vrijwilliger Zoogdierenwerkgroep Meetjesland

Boommarters (Martes martes) zijn roofdieren die uitermate goed kunnen klimmen. Ze leven in bossen en maken daar gebruik van boomholtes voor het grootbrengen van de jongen. Bomen met een ruwe schors zouden de voorkeur genieten. Hun menu bestaat zowel uit dierlijk (knaagdieren, vogels en hun eieren, ...) als uit plantaardig voedsel (vooral allerlei soorten bessen). Hun territorium kan een gebied beslaan van tientallen tot honderden hectare. In vergelijking met de nauw verwante steenmarter staat de boommarter iets hoger op de poten, heeft hij meestal een gele borstvlek met een variabele vorm (zie foto bovenaan), heeft hij grotere oren en een bruine neus. De boommarter is ook vaker overdag actief dan de steenmarter.

We duiken terug in de tijd. Wat weten we over de verspreiding van deze soort in Vlaanderen? Bijna zeventig jaar geleden, in 1958, schreef Serge Frechkop in de Belgische Zoogdierenatlas dat boommarters enkel voorkomen in de provincies Luik, Namen en Luxemburg, de streek waar ook het edelhert gedijt. Volgens de auteurs van de Zoogdierenatlas van 1985 was de toekomst van de soort in Vlaanderen veertig jaar geleden erg onzeker. Er is beperkte aanwezigheid in enkele militaire domeinen met naaldhout in de provincies Antwerpen en Limburg. Twintig jaar geleden, in het voorjaar van 2005, berichtte Koen Van Den Berge nog dat de boommarter in Vlaanderen altijd erg zeldzaam is geweest. Het was zelfs lange tijd onduidelijk of die soort in Vlaanderen wel met zekerheid voorkwam. Waarschijnlijk is de boommarter nooit echt weggeweest, maar had hij wel een heel ijle verspreiding.

De voorbije decennia gebeuren in toenemende mate boommarter-waarnemingen. Ze worden gerapporteerd in vakbladen (onder meer de Marternieuwsbrieven van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek). In Nederlands onderzoek stellen Johan Thissen en Ellen van Norren in 2020 officieel vast dat de soort er aan een opmars bezig is, en wel vergezeld door andere grote en middelgrote soorten. In Vlaanderen heeft men op het dataplatform www.waarnemingen.be de status van de soort aangepast van ‘zeer zeldzaam’ naar ‘zeldzaam’.

En in onze Damvallei 

We bevinden ons in de Hauw, de zuidoostelijke oksel van het klaverblad nabij Laarne. Op 12 mei 2023 werden hier op goed geluk twee wildcamera’s geplaatst. Maanden later bleek dat al op de dag van de plaatsing een boommarter voor de lens had geposeerd (zie foto). In de fotoreeksen zaten tien verschillende waarnemingen van een boommarter, met een laatste foto op 24 juni. Het is niet duidelijk of het tien maal hetzelfde dier betrof. Er waren geen foto’s met twee dieren tezamen, en ook geen opvallende kenmerken om de dieren op de verschillende foto’s te onderscheiden, zoals beschadigingen aan de oren of een verschillend patroon op de borstvlek. Op 16 mei, 7 juni en 14 juni werd alleszins drie maal eenzelfde dier gespot, met op elke poot een apart vlekje.

Zijn er geschikte omstandigheden?

Of het gebied in de Damvallei geschikt is voor permanente vestiging, ook voor voortplanting van de soort, is niet volledig duidelijk. De Hauw beslaat grofweg een vijftigtal hectare. Volgens de literatuur kunnen de territoria van vrouwtjes tot tweehonderdvijftig hectare beslaan, die van mannetjes het dubbele. Bossen van voldoende omvang (vanaf ca. veertig hectare) worden wel regelmatig bezocht. In erg gunstige omstandigheden kunnen een mannetje en een vrouwtje zich succesvol voortplanten in bossen van een zestigtal hectare. De territoria van mannetjes kunnen overlappen met die van meerdere vrouwtjes. 

Foto’s en conclusies

Tonen de waarnemingen louter een dier dat op zwerftocht was en in de Hauw een tijdje bleef rondhangen, of is er in en rond de Hauw voldoende geschikt leefgebied te vinden? En hoe zit het met de voortplanting? Boommarters worden geboren tussen half maart en eind april. Het dier van 2023 moet dus minstens één jaar oud zijn geweest. In juni beginnen jongen in de omgeving van het nest rond te zwerven. Er werden echter geen jonge dieren gefotografeerd.

Om inzicht te krijgen in het landschapsgebruik werden tussen november 2024 en maart 2025 twaalf fotovallen ingezet, verdeeld over de vier ‘lobben’ van de Damvallei. In de Hauw werden opnieuw zeven verschillende opnamen van de soort gemaakt. In de andere delen van het gebied werden geen boommarters gespot. Op enkele foto’s was opnieuw het kenmerkende vlekje op de poten te zien, dus waarschijnlijk was dit hetzelfde dier als twee jaar eerder. We kunnen dus wel stellen dat dit individu zich hier vrij permanent gevestigd heeft.

Of het gebied ook geschikt is voor het grootbrengen van jongen? Boommarters worden na twee jaar geslachtsrijp, en de vrouwtjes werpen voor het eerst na drie jaar. Tegen die tijd moeten ze een geschikt territorium veroveren. Hoewel boommarters in de regel dagelijks wisselen van rustplaats, worden vrouwtjes honkvast wanneer er jongen zijn. De optimistische lezer zal misschien een en ander optellen en zich al verheugd in de handen wrijven. Maar laat ons, als voorzichtige Vlamingen, voorlopig de kurk nog op de fles houden. Even goed is de Hauw een ‘sink-habitat’ - een toevluchtsoord voor boommarters op de sukkel. 

Het blijft onzeker hoe lang die beesten er al rondhangen. Hoewel er ons geen eerdere waarnemingen van de soort bekend zijn, zijn er verschillende redenen om voorzichtig te blijven. Bossen zijn er al decennia, maar van wisselende kwaliteit. Verschillende eigenschappen van de boommarter bemoeilijken daarenboven het in kaart brengen van zijn verspreiding. We hebben te maken met een enigmatisch wezen. Behalve voor wie goed weet waar en wanneer te zoeken, is het zeer moeilijk de soort te zien te krijgen. Waarnemers en onderzoekers, zoals van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, beschikten zeventig jaar geleden niet over de middelen van vandaag. Wildcamera’s waren niet ter beschikking en, naar wij weten, werden ze ook recent vooralsnog beperkt ingezet in de Hauw en bij uitbreiding in de Damvallei (zie bijvoorbeeld ons boek ‘De Damvallei, een beeldend verhaal’). Het beoordelen op basis van zichtwaarnemingen zonder foto om steenmarter en boommarter te onderscheiden, is zeker geen sinecure. Er vallen verhoudingsgewijs misschien ook minder verkeersslachtoffers bij boommarters dan bij andere marterachtigen, omdat ze zich bijvoorbeeld vooral verplaatsen via boomkruinen. In tegenstelling tot een soort als de bunzing, waarvan alleen al in het verkeersknooppunt E17-R4 minstens zeven verkeersslachtoffers zijn genoteerd sinds 2010, zijn er ons geen verkeersslachtoffers van boommarters bekend in de omgeving van de Damvallei. In het tien-kilometerhok ten oosten van het gebied is vijftien jaar geleden een gevalideerde waarneming van de boommarter gedaan. Er duiken sinds 2020 af en toe nieuwe waarnemingen op. 

Boommarter profiteert van een aangepast beheer?

In de Hauw worden iets oudere, structuurrijke bossen behouden. Drie soorten spechten komen tot broeden in uitgehakte boomholtes. Verschillende delen van het gebied zijn niet toegankelijk voor wandelaars en honden. Ook zijn er voorlopig weinig waarnemingen van verwilderde huiskatten. Deze elementen zouden kunnen meespelen in het succes van de boommarter in het gebied. Binnen het E17-R4 verkeersknooppunt ligt trouwens nog dertig hectare potentieel leefgebied. Ook in de andere delen van de Damvallei komen bossen voor. De mate waarin deze worden benut is nog onduidelijk. Alleszins kan het verbinden van die gebieden de marterachtigen ten goede komen.

Heb jij info over marters in de regio?

Graag verzamelen we alle informatie over het voorkomen van marterachtigen en voor marters geschikte leefgebieden in de regio. Informatie uitwisselen kan via zwgmeetjesland@gmail.com.